BİR SANAT ESERININ DEGERLENDIRME OLCUTLERI NELERDIR

Bir sanat eserinin degerlendirme ölçütleri nelerdir?
Öncelikle herhangi bir sanat eserini degerlendirme ölçütü ele alinmadan
"sanat" kavraminin açiga kavusturulmasi gerekir.
Sanat; latince "ars" ve yunanca "tekhne" kelimelerinin bir birlesimi olup
etimiloji açisindan su ayni anlami tasir; "pratik kurallarla belirlenmis bir
zanaati uygulama". Platon ve Aristotales gibi yunan düsünürler "sanat"
sözcügünü bu anlamda genisleterek kullanirlar. Sanat(tekhne), dogru bir akil
yürütmeye dayanan ve insanin bir yaratis ortaya koymasini saglayabilen
yetenektir.
Öte yandan Sanat eseri ise estetik özellikleriyle bir sanatçinin elinden
çiktigini belli eden her türlü nesneyi,resim,heykel,mimarlik,gravür
vb...yapitlarina bagli olan birseyi bunlara ilgi duyan kimselere ise sanatçi
denilmektedir.
Bu bilgileri temel aldiktan sonra eserlerin degerlendirme ölçütlerine
geçilebilir.
Tarih içerisinde iki yaklasim özellikle sanat eserlerinin küresel bir
boyut kazanmasini yani tam bir sanat eseri olarak adlandirilmasi ve küresel bir
boyut kazanmayarak eserlerin siradanlasmasina neden olmustur. Bu iki
yaklasim aslinda iki farkli kültürü simgelemekte;dogu ve bati kültürünü.
Doguda(özellikle uzak dogu) amaç bir eserden yüzlercesi olusturularak büyük bir sanat
eseri ortaya koymak dolaysiyla her eve her kesime ulasmakti batida ise büyük
bir sanat eseri ortaya koymak bunamukabelen bir bas yapit yaratmak ve bu
bas yapitin ününü dünyaya duyurmak.
Bu iki yaklasim terih içerisindeki devinimi içerisinde birçok eserin
degerlendirilme ölçütü olmustur. Bunun yani sira sanatin çevreyle ve sanatçinin
yasadigi dönemle kosullanmis oldugu unutulmamalidir. "Sanat Yapiti" genel
düsünüs biçimiyle ve çevreye dayanan törelerle belirlenmistir.
Tarihsel süreç içerisinde birçok sanatçinin yapmis oldugu eserler "sanat
eseri" niteligi kazanmamistir ama süreç günümüze dogru ilerlerken adina "yoz
sanat" denilen akim ile geçmis dönemlerde tamamlanmamis eserler bile bu
akimla birlikte "sanat eseri" kimligiyle hizla tamamlanma,restorasyon hatta
re-konstrüksiyonlarla güncel hale getirilmistir.
Bunun yaninda birçok sanatçinin yapitlarinda kullanilan figüratif kodun
çözülmeside önemli faktör tasimaktadir. Tarihsel süreç içerisinde bu defa
karsimiza çikan ölçüt "gizem" olmaktadir.
Hala Leonardo da vinci'nin bir "Mona Lisa" adli yapitindaki verilmis olan
tebessümün sanat ve modeli arasindaki esrar perdesi çözülebilmis degil
vedolaysiyla bu gizem ile süregelmisligini korumakta.
Bunun yanisira bir sanat eserinin nitelendirilmesinde toplum ön plana
çikmistir muhakak.Toplumun ön plana çikarttigi ise "Begeni" olmustur. Begeni,
bir kisinin kendisini bell bir yere koymasinin ve belli bir yere konulmasinin
ilkesidir.Begeniler, diger bir adiyla tercihler kaçinilmaz bir farkin ortaya
konulmasidir. Bu yönde olusan "ortak ve toplumsal begeniler" ortaya konulan
eserin niteligini olusturmasinda belirleyici bir ölçüt olusturmaktadir.
Ayrica, hüküm süren bir diger karmasada su olmustur; kültürün özel bir
alani olarak "sanat için sanat" akademik,kuralci gelenege,romantik
ruha,izlenimcilerdeki el degmemis bakis inancina kaynaklik ettigi gibi yirminci
yüzyilin basinda sanat yapitinin özerkligini ortaya koyan biçimsel arastirmalara da
zemin hazirlamistir, ancak sanat için mi sanat yapilmalidir sanat amaç
olmali midir gibi tartismalarda su yüzüne çikmistir.Bu karmasada ve
ölçütlendirmede ortaya çikan ise "Amaç" olarak gözler önüne serilmektedir.
Tarihsel süreçteki bir diger duragimiz ise ilkel toplumlar olacaktir.
Birçok yerde farkli ölçülerlede olsa sanat yapilmistir hatta üretenlerin bunun
bir sanat eseri oldugunun farkina varmadan. Bu da ölçütlerimizde karsimiza
"kesfedilmeyi" sunuyor.Örnegin düsmaninin bir heykelcigini yapip ona izdirap
vermek adina heykelcigin üstüne çiviler çakmasi ve bunun asirlar sonra
kesfedilerek sanat literatürüne sokulmasi yada daha ileri toplumlara yayarsak
sanatçilarin "kendi bakis açilarini" ölçüt tutup birçok eserlerini gün isigina
çikarmamalarini gösterebiliriz.
Ayrica tarih içinde dini ve siyasal örgütlenmenin ayni platformda yeserip
dogmatik bir anlayis içerisinde "sanat eseri" tanimini daraltmalariyla
ölçütlerin bazi dini kurumlara yarar saglayacak sekilde indirgenmeside tanimin
yapilmasinda tarih içerisinde önemli bir rol oynamistir.
Ayni süreç içerisinde dikkate alinacak bir diger ayrintida sudur bazen
bir sanatçinin, yapitlarinin önüne geçmesini yada tam tersi bir yapitin
sanatçinin önüne geçmesi ise sanatçinin kendi özelliklerini döneme yeni bir soluk
getiren etken yada yapitin dönem içerisindeki siradanligi asmasiyla ilintili
olup ölçüt konusunda bizi sanatçinin ve sanat eserinin kendi yeni
tasarimlariyla sira disiligi evrensel bir dille etkin hale getirmesidir.

Öte yandan günümüz Türkiye'sine baktigimizda büyük bir karmasanin
yasandigi görülmektedir. sanat eserinden ziyade
sarkici,türkücü,aktirs,aktör,dansçi,müzisyen gibi kavramlarin bile sanatçi sifati ile deger buldugu
dolaysiyla ülke toplumunun kültürel anlamda yozlastiran bir anlayisin hüküm sürdügü
görülmektedir.
Oysa münhasir medeniyetlerde keskin ayrimlarla belirlenmis olup sanatçinin
toplumun bir adim önünde olmasi göz önünde tutulmaktadir lakin, ülkemizde
birçok aydin insanin gerisinde kalan bu insanlarin kendini egitmekten aciz
yetileriyle ortaya koyduklari ve büyük bir gaflete maruz birakilmis toplumumuz
adi sözde sanat eseri olan bu ürünlerle gelisimini yada daha dogrusu
gelisemeyisini sürdürmektedir.

Tarihsel süreç içerisinde sanat eserlerini degerlendirmede ölçüt
olabilecek noktalari irdelemeye çalistigim yazimda sonunu Türkiyemizin bir
karmasasiyla bitirmeyi uygun gördüm ama temennim o dur ki; toplumumuz
arastirmaci,yaratici ve seçici bireyleri kazanma yolunda büyük adimlar
alacaktir.Ülkemizin isiga ihtiyaci vardir ve sanatçi aydinligi alninda ilk hisseden
insandir...
Mustafa Kemal Mertoglu

"ZAMAN KORİDORU"

Vazgeçilmez ihtiyacımız
İnsanoğlunun vazgeçilemez ihtiyacı; “Yemek ”. Türümüz bu ihtiyacını yüz yıllardan beri sadece hayatta kalabilmek adına yerine getirmiştir. Ticaret ve ekonomideki gelişmeler ve paranın bulunması,peşi sıra Çağların ilerleyip insanların daha iyi yaşam koşullarına sahip olmalarının ardından “Yemek”te sosyal yaşamdaki gelir getirir yerini almıştır.
Çağlar boyunca her coğrafya her kültür Dünya mozaiğine kendinden bir şeyler katmıştır. Küreselleşen dünyamızda farklı ülkelere gitmeksizin farklı kültürlere ve farklı mutfaklara ait yyiyecek- içeceklere kolayca erişebilmekteyiz.
Her mutfak ülkesiyle anılırken;İtalya,Fransa,Japonya,Rusya,Türkiye,ispanya,Meksika,Çin gibi kimi mutfaklar bir adım öne çıkmış kimi mutfaklarsa bu konuda geri planda kalmışlardır. Sizlere,saatleri,çikolataları ve kayakçılarıyla meşhur fakat mutfağı başlı başına bir kültür mozaiği olmasına karşın geri planda kalmaktan kurtulamamış bir ülkeyi tanıtacağım.Hangisi mi? Yanıt, “İsviçre”.

İsviçre üzerine
İsviçre, hem Avrupa’nın içerisinde hem de Avrupa’nın dışında bir ülke. Hala AB üyesi olmayışı ve her konudaki tarafsız tavrı sanırım bu cümleyi daha iyi vurgulayacaktır. Ülkenin asıl yerli halkı “Helvetler(İsviçreye Yerleşen Kelt Kavimleri)” olarak bilinmektedir.Tarihte Uzun bir süre Roma-Germen imparatorluğunun egemenliğinde yaşamalarının ardından birçok kanton birleşerek bağımsızlığını ilan etmiştir.Bir dönem Bonaparte’ın hüküm sürdüğü ülke tarafsızlığına dair antlaşmaları imzalamasının ardından Konfederasyona dayalı bir sistemle bağımsız bir ülke konumuna gelmiştir.

İsviçre halkı,Fransa,İtalya ve Almanya gibi çevre ülkelerle derin bir etkileşim içerisinde olmasından, dillerinden yemek kültürlerine bu ülkelerle büyük benzerlikler taşımaktadır.
Ülke insanı yeniliğe fazla açık olmayan, geleneksel,titiz,çalışkan,içe kapanık,resmi,otoriter,milliyetçi ve dürüst sıfatlarıyla özdeşleşmiş bir yaşam sürmektedir.

İsviçre Restoranı tasarlamak mı?
Şu anda muhtemelen aklınıza gelen soru şudur? “Peki bu heyecan verici olmayan özelliklere sahip ülkeye ait bir restoran tasarlama fikride nereden geliyor?”
Aslında yanıt çok da uzaklarda değil, Bir Türk Restoranını tasarlamanın ardındaki sorunun yanıtıyla örtüşüyor. Türk kültürü içerisindeki Ege,Akdeniz,Karadeniz,Trakya,Anadolu ve Rumeli kültürlerine ait farklılıkları Kelt,Germen,Frank ve İtalyan kültürlerine ait farklılıklar olarak ayrı bir başlık altında sunmakla aynı değerde. Bunun için en iyi adres de “İsviçre” olsa gerek.

Tasarımda izlenen yol
Adresi bulduğumuza göre geriye kalan verileri en iyi şekilde bu adreste birleştirmek.
Bunun için iki ayrı yol vardı elimizde birincisi tarihsel sürecinden yararlanmak bir diğeri ise Kültürel (Coğrafi) farklılıklarını kullanmak. Üzerinde uzun süre düşündükten sonra bizim seçimimiz ilk ikisinin birleşimi olan farklı ve de daha zor bir yol seçmek oldu. Bu da aynı mekan içersinde hem tarihsel hem de kültürel farklılıkları kullanmaya çalışmaktı. Zor bir yoldu çünkü bu kadar birbirinden ayrı etkiyi aynı mekan içerisinde kullanırken yapılabilecek bir hata karşımıza içinden çıkılmaz;içinde her şeyi olan ama hiç bir şeyi yansıtmayan bir tasarım sonucuna varmamıza neden olabilirdi.
Bu nedenle mekanı simetrik bir şema olarak kullanmak en mantıklısıydı. Planlamada restoran kısmını üç bölüme ayırdık, giriş bölümündeki kısım ve sondaki bölüm birbirinin simetrisini yansıtıyordu. Orta kısmı ise başlı başına bir tasarım alanı olarak değerlendirmeye çalıştık. Giriş kısmındaki bölüm için daha çok 12.yy gotik usluba ait Almanya’nın Alplere yakın bölgelerindeki geleneksel mobilyalar tasarlamaya çalıştık. Giriş kısmında 12.yy İsviçre tarihine damgasını vuran Helberdier Şövalyelerine ait iki heykel kullanıldı. Bu savaşçılara ait silahların orta bölümdeki seperatörde de kullanıldığı gözden kaçmamalıdır.

Sondaki bölüme ait çoklu oturma guruplarında ise 15.yy Rönesans-İtalyan üslubuna ait mobilyalar tasarlanmaya çalışılırken, İsviçre bayrağındaki haçtan yola çıkılarak planlanan orta bölümdeki mobilyalar, 18.yy Fransız aristokrasisini yansıtan barok tarzda öğeler olarak tasarlanmaya çalışıldı.Mobilyaların arkalıklarında eğimin kullanılmayışı ilk bakışta bir tasarım hatası olarak saptanabilir,ancak bilinçli bir şekilde yapılışının arkasındaki nedense, bu mobilya üzerindeki kişinin taht gibi tasarlanmaya çalışılan koltuk üzerinde mobilyanın ağırlığını yansıtan statik bir duruşa sahip olmasını sağlamaktı.

Mekanın bütününde kullanılan pencereler yine gotik tarzda olup ağırlık farkıyla hareket sağlayan giyotin sistemiyle açılıp kapanmaktadır. Ayrıca tasarlanan Pencerelerde yine Almanya’nın yüksek kesimlerinin yansıtılmaya çalışıldığı görülmektedir. Mekanın bütününde dikkati çeken bir diğer özellikse süslemeler,etkin bir zenginliğin ifadesi olarak Pencerelerden mobilyalara,mobilyalardan aksesuarlara kadar bir çok bölümde bu süsleme öğelerine rastlamak mümkün. İç mekanda tavan ve bar haricinde kullanılan malzeme ahşaptır. Duvarlarda ahşap kaplama üzerindeki süslemeli çerçevelerin içinde İsviçre’yi oluşturan kantonların sembollerini görebileceğiniz resimler bulunmaktadır,ayrıca; düşey derzler sayesinde, mekana görsel algılama göz önünde bulundurularak yükseklik hissi kazandırılmaya çalışılmıştır. Alçıpan asma tavanda ise planda ayrı bir yere sahip olan orta bölümün üzerinin kubbe biçiminde oluşturulmasıyla yerdeki farklı etkinin tavanda da sağlanma kaygısının ön plana çıktığı görülmektedir.

Tasarladığımız mekan içindeki zaman yolculuğumuzun son durağı ise bar kısmıdır. Sirkülasyon alanları arasındaki son çarpıcılık bu kısımda zirveye çıkartılmaya çalışılmıştır. Bunun nedeniyse burada geleneksel malzeme ve tasarım öğelerin dışına çıkılmasıdır. Bar kısmında Günümüz malzemesi olan plastik bileşenleri ,metal profiller ve barın içinden dışarı doğru yayılan ışık yansımalarının yardımıyla 21.yy a ait çağdaş bir bar tasarımı oluşturulmaya çalışılarak mekanımız son halini almıştır.

Geçmiş zaman olur ki…
Henüz geçmişe yolculuk yapabileceğimiz bir teknolojiye sahip değiliz ama elimizde günümüzden geçmişe köprü oluşturabilecek bir silah var o da, “Mimari” Bulunduğumuz zamanın içinde nesnel olarak geçmişin koridorlarında,coğrafya dinlemeksizin yürüyebileceğimiz yerler yalnızca mimarlığın bize sunduklarıyla sınırlı.
Eğer sizde,12.yy Almanya’sından 15.yy İtalya’sına oradan 18.yy Fransa’sına ve oradan da günümüze bir zaman yolculuğuna Türkiye’den çıkmak isterseniz işte size harika bir fırsat “İsviçre Restoranı” sizleri bekliyor,hem de İstanbul’un göbeğinde…
Mustafa Kemal Mertoğlu
29-12-2003,İstanbul (MKM Restaurant Le Chalet Suisse,İsvicre Restoranı Tasarımına ait Sunumdan)